W góry!

Rafał Malczewski, "W Tatrach";
zdjęcie z; www.desa.pl

Od miesiąca żyję Zakopanem. Nie, nie zmieniłam miejsca zamieszkania ani nie planuję przeprowadzki w Tatry, zwłaszcza że mam jednoznacznie krytyczny stosunek do wybujałych wysokości. Piszę „Judytę”, ostatni tom „Niepokornych”, a w „Judycie” będzie o Zakopanem. Rzecz jasna tym sprzed stu lat.

Zaczęłam jak zwykle od prasy; „Przegląd Zakopiański” z 1905 roku jest kopalnią wiedzy o ówczesnej letniej stolicy Polski (już wtedy używano tej nazwy). Przykłady? Gdzie w Zakopanem kupowano wówczas pieczywo? Oczywiście w piekarni Wincentego Molickiego, który polecał się „Szanownej Publiczności ze swem wybornem pieczywem po cenach normalnych”. Oraz w parowej piekarni Władysława Dańca na Krupówkach – tu oferowano „wyborowe pieczywa po cenach bardzo przystępnych”. Coś słodkiego do kawy? Proszę bardzo. „Bazar Cukrowy i Handel Łakoci w Zakopanem ul. Krupówki poleca: marmoladę owocową, morelową, jabłeczną, wiśniową i czereśniową; owoce suszone i kandyzowane; konfitury i soki owocowe; chleb zdrowia miodowy; cukierki, marmoladki, czekoladki, bombonierki i wielki wybór pierników”. Do wyboru, do koloru, co się komu zamarzy. Do tego sklepy kolonialne, składy najlepszych wyrobów masarskich, magazyny towarów bławatnych, sprzedaż kwiatów, a także składy drewna, węgli kamiennych salonowych i kuchennych (z dostawą do domów), szkoły jazdy na rowerze, krawcy, szewcy… I pensjonaty: Szarotki, Bagatelki, Wiosenki, Pepity, Margerytki, Koliby…

Gdybym cofnęła się w czasie, na przykład do 1905 roku (nie planuję, ale pomarzyć nie zawadzi), i gdybym wyjechała do Zakopanego, działałabym według planu. Po pierwsze, wynajęłabym pokój w pensjonacie albo willę w stylu zakopiańskim, bo powstawały wtedy jak grzyby po deszczu (w najgorszym wypadku byłaby to chałupa góralska, ale co tam, nie pogardziłabym). Potem jazda pociągiem, choćby z Krakowa, ale może z Warszawy, ostatecznie w tym czasie doprowadzono już kolej do samego uzdrowiska. Z dworca, zwłaszcza z ciężkimi bagażami, dorożką albo furką na kwaterę. A następnego dnia w góry.

Wolałabym dolinki od wspinaczek na szczyty, bo to łatwiejsze i nie wymaga żelaznej kondycji. Bez przewodnika by się nie obeszło i tu przyszedłby mi w sukurs „Przegląd Zakopiański”, który ostrzegał naiwnych turystów przed przewodnikami bez książeczek służbowych Towarzystwa Tatrzańskiego, każąc najmować tylko doświadczonych, odpowiedzialnych i… legalnych. Czemu nie? Raz się żyje, postawiłabym nawet na przewodnika pierwszej klasy (wydatek spory, „wynagrodzenie dzienne oprócz strawnego sześć koron”). Może byłby to Bartuś Obrochta? Z przewodnikiem muzykantem zawsze weselej.

Walery Eljasz-Radzikowski,
"Przewodnik i turyści w Tatrach", 1878;
zdjęcie z: www.pinakoteka.zascianek.pl

W górach bez map ani rusz, ale tych mam kilka, zainwestowałabym więc tylko w „Illustrowany przewodnik do Tatr, Pienin i Szczawnic” Walerego Eljasza-Radzikowskiego. Na początku autor przypomina starą prawdę, że w górach nie ma nic ważniejszego od wygodnego obuwia: „w tym względzie dobrze się trzeba przysposobić, mężczyznom w buty mocne, nieobcisłe, zachodzone, wygodne, aby po zmoknieniu zsychając się, nie ocierały nóg; z podwójnemi podeszwami, z nizkiemi obcasami, bo się wysokie wykrzywiają zaraz. Kobietom zaś usłużą tylko trzewiki wysokie, bez korków, mocno skórkowe lub sukienne”. Koniecznie bez obcasów, bo zdarza się, że „ciupażką zaraz przy pierwszej wycieczce obcinać je trzeba”, jeśli się wykoślawią.

Gdybym na pierwszy ogień wybrała Strążyską, Walery Eljasz służy nazwą, opisem i historią każdej skały. Radzi nająć koniecznie przewodnika, bo kto nie zna Strążyskiej, „natrapi się przy szukaniu ścieżek. Potok bowiem wijący się wzdłuż całej doliny przebywać trzeba kilka razy po kamieniach, nim się do końca dojdzie”. Strążyska, choć dolinka niewielka, odznacza się zdaniem Eljasza oryginalnością; autor wymienia polany z szałasami owczymi i krowimi, widoczny stąd Giewont, lasy świerkowe i bukowe, i znów szałasy, gdzie „można dostać mleka, ale go nie należy przepłacać, bo tym sposobem psuje się chciwych na pieniądz górali”. Potem wodospad Sicząca, spadający z wysokości czterdziestu stóp, i koniec. Chyba że wędrujemy dalej, na Giewont lub do Małej Łąki.

hotel Morskie Oko i cukiernia;
zdjęcie z: www.rm.com.pl

Przed wieczorem powrót do Zakopanego, a tam rozrywek zatrzęsienie. Bo choć drogi w uzdrowisku były w tym czasie fatalne, dziurawe i kamieniste, to festyny, odczyty, przedstawienia teatrów krakowskich, wystawy, góralskie weseliska i wieczornice, występy chórów, zloty sokole z nawiązką nadrabiały owe braki. Wieczór zastałby mnie w cukierni hotelu Morskie Oko (koniecznie na oszklonej werandzie) albo przed wynajętą chałupą (willą) z książką z miejscowej biblioteki publicznej („Krupówki 92, willa Polanka; wypożyczalnia książek zaopatrzona w bogaty dział powieściowy, dla przyjezdnych opłata 20 halerzy”).

"Przegląd Zakopiański", 1905;

A nocą? Wpatrywałabym się zapewne w niebo, w księżyc i gwiazdy, obmyślając kolejny dzień. Może wyprawę do Kościeliskiej albo, zgodnie ze wskazówkami „Przeglądu Zakopiańskiego”, znacznie wyżej i dalej. Klasyczna ówczesna wycieczka trzydniowa? „Do Zielonego Stawu Kiezmarskiego przez Przełęcz pod Kopą. Na Łomnicę, skąd drogą Jordana do Pięciu Stawów Węgierskich. Powrót do Zakopanego przez szczyt Lodowy i Dolinę Jaworową”. Nieźle, prawda?

Walery Eljasz-Radzikowski;
"Morskie Oko", 1881;
zdjęcie z: www.pinakoteka.zascianek.pl

Ja jednak, biorąc pod uwagę ówczesny strój turystki w górach (gorset, suknia, parasolka, kapelusz, buty na obcasie itp.), wybrałabym Kościeliską. Albo Morskie Oko…

Cytaty z (w cytatach zachowano oryginalną pisownię):
1) Walery Eljasz-Radzikowski, Illustrowany przewodnik do Tatr, Pienin, Szczawnic, Masterlab, 2013.  

2) "Przegląd Zakopiański", 1905;

Walery Eljasz-Radzikowski;
"Przy Morskim Oku", 1893;
zdjęcie z: www.pinakoteka.zascianek.pl