Kot w garncu, czyli jak dawniej celebrowano Wielki Tydzień

Tygodnik Ilustrowany, 1897, nr 15;

Święta są idealną okazją, aby przypomnieć, jak obchodzono je przed laty, choćby przed wiekiem. Dla mnie świętowanie ma właśnie taki wymiar. Jest widomym znakiem przynależności nas, współczesnych ludzi, do tradycji tak starej, że trudno zgadnąć, gdzie są jej korzenie. Z Wielkim Tygodniem obyczajów i wierzeń wiąże się szczególnie dużo, o czym opowiada niepozorna książeczka Seweryna Udzieli „Krakowiacy”. Oto kilka ciekawych fragmentów o obrzędach wielkanocnych w Małopolsce przed mniej więcej stu laty.

Tygodnik Ilustrowany,
1897, nr 15;

„Dawniej w Wielką Środę po jutrzni spuszczali chłopcy kota w garnku z popiołem z chóru, a gdy się garnek rozbił, a przestraszony kot uciekał, gonili go z kijami, aż się gdzieś nie ukrył. Robili też bałwana ze słomy, którego zwali judaszem, przywlekli go na postronku przed kościół, wynieśli na wieżę, a stamtąd strącali na ziemię i wlekli, dopóki nie rozsypał się bałwan, albo topili go w najbliższym potoku lub sadzawce (…).

W Wielki Czwartek milkną dzwony kościelne, a wtedy chłopcy zastępują je drewnianemi klekotkami, kłapaczami, taradajkami, z któremi rano, w południe i wieczór obchodzą kościół, tłukąc się przeraźliwie.

W Wielki Piątek i w Wielką Sobotę obchodzą po kościołach urządzone groby Chrystusa, przy których często odbywają straż parobcy, przebrani to za rycerzy, to za Turków (…).

Tygodnik Ilustrowany, 1897, nr 16;

W chatach robią porządki przez cały Wielki Tydzień; bielą, myją, czyszczą izby, sprzęty, naczynia, w ogóle starają się gospodynie i dziewczęta zaprowadzić i w izbie, i w całem otoczeniu porządek świąteczny. Przygotowują też święcone, na które składa się: bochenek chleba, jaja gotowane, zwykle obłupione, chrzan, kawał wędzonego mięsa wieprzowego, a czasem i wołowego, kiełbasa, ser i masło. Wszystko to ułożone w koszyku i ubrane zieleniną niosą w Wielką Sobotę przed kościół albo, gdy nie ma kościoła we wsi, przed dwór lub szkołę, gdzie przyjeżdża ksiądz i święci pokarmy (…).

Tygodnik Ilustrowany, 1897, nr 16;

W Wielką Sobotę wieczorem albo wczas rano w Wielką Niedzielę idą do kościoła na resurekcję, która zwykle urządzana bywa z wielką paradą. W czasie procesji uważają na zachowanie starszych kobiet, aby poznać, która jest czarownica i odbiera albo psuje krowom mleko, bo baba-czarownica nie może obejść dookoła kościoła z procesją trzy razy, ale raz tylko jeden, po czem usuwa się na bok albo wchodzi do kościoła.

Ino świt w Wielki Poniedziałek oblewają wodą jedni drugich. Każdy stara się drugiego podejść jeszcze we śnie. Parobcy niekiedy ciągną dziewczęta pod studnię i tam zlewają je wodą do suchej nitki (…).

W Krakowie w ten dzień odbywa się odpust w klasztorze na Zwierzyńcu, dokąd śpieszy cała ludność Krakowa, mówiąc, że idzie na emaus. Tam w kramach oprócz pierników, cukierków i różnych zabawek sprzedają charakterystyczne dla Krakowa dzwonki gliniane…”[1].

Rzecz jasna nie polecam dręczenia kotów ani oskarżania starszych kobiet o czary, bałwana też nie ulepimy, bo śniegu (na szczęście) jak na lekarstwo. :-) Mimo to dzięki opowieściom, jak to dawniej bywało, Wielkanoc zyskuje nowy wymiar.

Wszystkiego najlepszego!

---

[1] Seweryn Udziela, Krakowiacy, Kraków 2012, s. 57-60.