Cudzoziemki w krainie malarza

Diego Rivera, Cargador de Flores, 1935;
źródło: www.museoreinasofia.es

„Wciąż cię widzę w niewypastowanych butach, w starym kapeluszu o szerokim rondzie, w wymiętych spodniach, widzę twoją monumentalną postać, twój brzuch, zawsze cię wyprzedzający, i myślę sobie, że absolutnie nikt nie mógłby z takim dostojeństwem nosić równie wygniecionego ubrania”[1] – taki portret Diega Rivery, meksykańskiego malarza muralisty, daje Elena Poniatowska w miniaturowym zbiorze fikcyjnych listów Angeliny Beloff, jego pierwszej żony, rosyjskiej malarki uczącej się i tworzącej w Paryżu. Drugą żonę Rivery, Lupe Marín, Meksykankę o hiszpańskich korzeniach, będzie śmieszyła ta jego nieatrakcyjna aparycja, „brzuszysko, opadające skarpety, brudne buty, przykrótkie spodnie, kapelusz z obwisłym rondem i laska z Apizaco”[2]. Dla Lupe Diego był największym na świecie malarzem, niekoronowanym królem Meksyku, legendą, symbolem i… wielkoludem na niekończącej się diecie. Frida Kahlo, trzecia żony Rivery, nazywała go Brzuchalem i, uważając za geniusza, umniejszała swój talent, gotowa – jako malarka – żyć w cieniu męża. Wszystkie cierpiały z powodu niewierności Rivery, jego licznych i głośnych romansów, lecz podziwiały jego kreatywność, niespotykaną charyzmę i radykalne poglądy polityczne. Każda mogłaby zawtórować Angelinie Beloff: „bez ciebie nic nie znaczę, moją wartość określa uczucie, jakie do mnie żywisz, a dla innych istnieję na tyle, na ile ty mnie kochasz”[3]. A jednak z czasem uwolniły się od jego wpływu i, przynajmniej jako artystki, podążyły własną drogą.

Dzieli nas Atlantyk – Angelina

Diego Rivera, Portret Angeliny Beloff, 1909;
źródło: www.wikigallery.org

Dla Angeliny Beloff pisanie listów do Diega było próbą utrwalenia przeszłości, a gdy nie otrzymywała odpowiedzi od męża, który opuścił Paryż dla Meksyku, stanowiły pożegnanie ze wspomnieniami o dziesięciu latach związku. Jej osamotnienie, zmagania z niemocą twórczą i świadomością porzucenia przez człowieka, którego nie przestała kochać, a który już układał sobie życie z inną, brzmią niekiedy jak lament i wołanie o pomoc, zwłaszcza gdy prześladują ją obrazy Dieguita, zmarłego synka. Angelinę nękają ślady minionej obecności Diega, a mimo to lęka się, że z czasem znikną. Wyznaje: „Nie chciałam zdjąć twego kitla z gwoździa koło drzwi, bo ciągle jeszcze zachowuje kształt twoich ramion i jednego boku. Nie mogłam go poskładać ani otrzepać z kurzu w obawie przed tym, iż nie odzyska poprzedniego kształtu i w końcu zostaną mi w rękach łachmany”[4].

Angelina Beloff, Macierzyństwo, 1920;
źródło: www.cultura.gob.mx

Ale rozpacz Angeliny wiedzie do wyzwolenia. Rozliczając się z przeszłością, z wolna wraca do malowania, przyjmuje zlecenia, bywa w Luwrze i mniejszych galeriach, szukając natchnienia i inspiracji. Jeszcze marzy o wyjeździe do męża, bo w konfrontacji ze „starą, zakurzoną i zmurszałą”[5] Europą, przez którą przetaczają się wojny i rewolucje, niszcząc poezję i fantazję, Meksyk jest niczym „nadprzyrodzony świat”[6], tylko że już słyszała o nowej miłości Diega. Sięga więc po paletę i z czasem czuje, że może wypracować dawną płynność ruchów. Stara się „uczynić rękę lżejszą, tańczyć pędzlem, znaczyć nim lekkie linie, potrząsać swobodnie dłonią niczym marionetka (…)”[7].

Angelina Beloff, Vista de Toledo, 1913;
źródło: www.kubisme.info

Wspomina ojczyznę, Rosję sprzed komunizmu, myśli o liberalizmie rodziców, którzy wymagali od niej tego, co dla ówczesnych kobiet było zakazane: aby zdobyła zawód i niezależność materialną. Dlatego jeszcze w domu uczęszczała na wieczorne kursy malarstwa, została stypendystką Akademii Sztuk Pięknych w Petersburgu, dzięki pieniądzom ze spadku i stypendium wyjechała do Paryża, aby dalej uczyć się malarstwa. Z Angeliny Biełowej stała się Angeliną Beloff, obiecującą malarką, dla której minuta z dala od sztalugi była czasem straconym. Kiedy poznała w „La Rotonde” Riverę, związała się z nim na dekadę, i odtąd jej aspiracje zeszły na dalszy plan, bo najważniejszy był Diego.

Przynieśli ją ze składu węgla – Lupe

Diego Rivera, Portret Lupe Marín, 1938;
źródło: www.diego-rivera-foundation.org

Listy Angeliny Beloff urywają się w lipcu 1922 roku, kiedy Rivera żeni się z Guadalupe Marín. Lupe, bo tak się do niej zwracano, była przeciwieństwem wyrozumiałej i tolerancyjnej Angeliny. W „Jedynej w swoim rodzaju” Eleny Poniatowskiej drażni hałaśliwą, zaborczą naturą, fascynując jednocześnie nietypową dla Europejczyków pasją kosztowania życia: „wszystko w niej jest gwałtowne; śmiech brzmi jak wybuch. Jest boginią urody Xochiquetzal, ale także zdradziecką boginią płodności Chicomecóatl”[8], przypomina „szmaragdowo upierzonego węża”[9]. Meksyk dodawał Lupe urody, jego intensywne barwy sprawiały, że mimo trudnego charakteru była pociągająca, a jej oryginalna osobowość błyszczała. Siostry Lupe zwykły mawiać, że przyniesiono ją ze składu węgla, w dzieciństwie bowiem przypominała ulicznika, szwendając się tu i tam z obitymi kolanami i z chmurą hebanowych włosów nad zbyt ciemną twarzą. Poza tym nie umiała malować. Świetnie szyła, z czasem zajęła się pisaniem książek o ówczesnej cyganerii artystycznej Meksyku, była niezrównaną kucharką, lecz „choć bardzo się starała, Lupe rysowała marnie”[10]. Była gwałtowna i nieprzewidywalna; podejrzewając, że Diego ją zdradza, okładała go pięściami, a potem, gdy przez osiemnaście godzin pracował na drabinach nad muralem, na zgodę przynosiła tortille i rosół z kurczaka.

Diego Rivera, Kobiety Tehuana, 1923;
źródło: pl.pinterest.com

Gotowanie Lupe urosło do rangi sztuki, ale nie mogło być inaczej, bo Meksyk w ogóle „pachniał chlebem. Z wielkimi koszami na głowie, na rowerach, sprzedawcy chleba rozdzielali go i nie upadła im na ziemię ani jedna bułka, ani jedna concha, palmir czy bagietka”[11]. Targi kipiały od pomidorów, rzodkiewek, marchwi, sałaty, mandarynek, cytryn i truskawek. Mimo powszechnej biedy, analfabetyzmu, głodu Meksyk był też pełen światła i barw. Na prowincji chłopki nosiły kwieciste spódnice, kolorowe wstążki we włosach, w miastach fasady domów krzyczały ochrą i błękitem. „Bez wątpienia Meksyk jest magiczny, jego korzenie, kora, nasiona, rośliny i kwiaty odczyniają uroki i budzą dobre emocje, wyciszają nerwy, unicestwiają złe zamiary, rozwiewają zawiść”[12]. Jednak nawet Meksyk nie uchronił małżeństwa Lupe i Diega przed klęską.

Diego Rivera i Frida Kahlo, 1932;
źródło: www.thecompmagazine.com

Frida Kahlo, córka niemieckiego fotografa, „wpadła w oko Brzuchaczowi”[13] już po jego rozwodzie z Lupe. Znały się z widzenia, bo Frida jako dziewczynka przybiegała do gmachu Ministerstwa Edukacji, aby podglądać Diega przy malowaniu. Lupe nazywała ją brzydką i wrzaskliwą, kpiąc z długich spódnic, ludowych tunik, fajki i skłonności do nadużywania tequili. Ślub Fridy i Diega odbył się w 1929 roku, a Lupe, która przybyła nań z nowym mężem, meksykańskim poetą Jorge Cuestą, wywołała skandal, ośmieszając kulejącą pannę młodą. Guadalupe Marín nigdy nie pogodziła się z utratą Diega.

Jedyne w swoim rodzaju

okładki z: www.soniadraga.pl

Angelina i Lupe są cudzoziemkami w świecie malarza, który nie dochowywał wierności, żyjąc w zaklętym kręgu sztuki i polityki. Urzekła mnie Angelina, bo zdrada Diega i śmierć dziecka odebrały jej przyjaciół, poczucie sensu istnienia i własnej wartości, a mimo to otrząsnęła się z cierpienia. Natomiast wybujały temperament i egocentryzm Lupe czyniły z niej siłę zdolną zniszczyć wszystko i każdego. Dodatkowym walorem obu powieści jest tło zdarzeń, Meksyk z początku XX wieku i Paryż sprzed stu lat. Angelika i Lupe obracały się w barwnym środowisku bohemy i w obu książkach odtworzono je wyjątkowo zręcznie. Warto zacząć spotkanie z żonami Diega Rivery od książki „Kochany Diego, całuje cię Quiela”, doceniając przy okazji jakość tłumaczenia, bo czyta się ją z niesamowitą przyjemnością, która wypływa z piękna i staranności słowa. Po lekturze „Jedynej w swoim rodzaju” idealna byłaby „Frida” w reżyserii Julie Taymor z 2002 roku; dzięki niej opowieść zwieńczy finał.

"Frida", reż. Julie Taymor, 2002

zwiastun

---

[1] Elena Poniatowska, Kochany Diego, całuje cię Quiela, tłum. Danuta Rycerz, Wyd. Sonia Draga, Katowice 2016, s. 34. [e-book]

[2] Elena Poniatowska, Jedyna w swoim rodzaju, tłum. Magdalena Olejnik, Wyd. Sonia Draga, Katowice 2016, s. 16. [e-book]

[3] Elena Poniatowska, Kochany Diego, całuje cię Quiela, Wyd. Sonia Draga, Katowice 2016,  s. 13.

[4] Tamże, s. 11.

[5] Tamże, s. 49.

[6] Tamże, s. 37.

[7] Tamże, s. 40.

[8] Elena Poniatowska, Jedyna w swoim rodzaju, Wyd. Sonia Draga, Katowice 2016, s. 23.

[9] Tamże, s. 23.

[10] Tamże, s. 43.

[11] Tamże, s. 35.

[12] Tamże, s. 51.

[13] Tamże, s. 130.