Czy widział kto plecy księżyca?*

Heidi Lange, Girl from the Shamba, batik;
zdjęcie z: pl.pinterest.com

Sudańczycy wierzą w wytrwałość. Dzięki niej nawet igłą da się ponoć wykopać studnię. Twierdzą, że błędy i pomyłki są niczym góry, więc im wyżej wespnie się człowiek, tym więcej znajdzie ich wokół siebie. Mężczyzn porównują do ziarenek pieprzu, bo gdy zgłębi się ich naturę, gdy się ich rozgryzie, pieką niemiłosiernie. Abisyńczycy z zasady nie ufają kobietom. Narzekają na ostrość ich języków, złorzeczą gadatliwości i zmiennej naturze, radząc, by się ich wystrzegać, bo gorsze są od pożaru i ogni piekielnych. Podobnie Pigmeje; wyśmiewając się z głupoty niewieściej, przyrównują mózg kobiecy do fontanny, z której wszystko wycieka przez dziury. W afrykańskim języku ewe, którym posługuje się ludność Ghany, Togo i Dahomeju, docenia się potęgę mądrości. Mądrość zatem jest jak drzewo chlebowe – nie da się jej objąć rękoma. Jednocześnie piętnuje się kłamstwo, gdyż nawet jedno i z pozoru błahe zdolne jest popsuć tysiąc prawd[1].

motyw sztuki afrykańskiej;
zdjęcie z: pl.pinterest.com

Niektóre z przysłów, zagadek i bajek Czarnego Lądu znamy z tamtejszych kronik, religijnych i historycznych poematów, edyktów królewskich i sułtańskich, traktatów moralnych. Inne przetrwały w tradycji ustnej, w pieśniach żebraczych i w poematach recytowanych na targach oraz przed świątyniami. Wiele z nich jest dla Europejczyka niezrozumiała, niejedna zaskakuje uniwersalnością i celnością spostrzeżeń. Warto się im przyjrzeć, zawierają bowiem migawkowe obrazki ze świata sprzed wieków, w którym „zapach i smak goryczy czy radości zależą od częstości zachodów słońca, od ulewności deszczu czy beznadziejności suszy”[2]. Dla nas to pouczające i egzotyczne.

Przysłowia

batik z motywem afrykańskim;
zdjęcie z: pl.pinterest.com

Małpa mówi: Byłabym zbyt piękna, dlatego moje policzki są zapadłe.

Niewygodnie jest przekląć to, co się przedtem chwaliło.

Sęp nie zrobi dla człowieka lekarstwa przeciwko łysinie: gdyby je miał, sam nie byłby łysy.

Jeżeli zły człowiek posieje kłamstwo, skoś je.

praca Keith Mallett;
zdjęcie z: www.keithmallett.com/

Kiedy się kocha swego psa, to znosi się jego pchły.

Na ołtarzu – krzyż, za ołtarzem – fetysz.

Wszyscy słyszą, gdy mówi jeden; któż słyszy, gdy wszyscy mówią?

Dobry człowiek podoba się wszystkim, zły najwyżej swojemu narodowi.

Napiszesz – zostanie, powiesz – zginie.*

Zagadki

batik z motywem afrykańskim;
zdjęcie z: pl.pinterest.com

Dwoje bliźniąt kręci się dookoła, lecz nie spotyka się./odpowiedzi w przypisie nr [3]/

Co to za dom? Mieszka w nim dziecko, ale wejścia do niego nie ma.

Mam sto krów, lecz wiążę je jednym sznurem.

praca Keith Mallett;
zdjęcie z: www.keithmallett.com/

Lew, którego płacz słychać w każdym miejscu.

Wszystkie moje dzieci mają suknie.

Oczy moje napełniły się kamyczkami.

Pozdrowiłem żyjącego – nie podziękował mi, pozdrowiłem zmarłego – podziękował.

Gotowała się w małym garnku, ale miasto się nią nasyciło.*

Bajki

O głupiej kurze, która szukała pomocy u kota

motyw sztuki afrykańskiej;
zdjęcie z: pl.pinterest.com

Pewna kura zwróciła się do dzikiego kota z prośbą o środek na bezpłodność. Dziki kot poradził jej:

– Wracaj do domu, wyrwij z głowy pęczek piór, posyp głowę pieprzem i solą, następnie przyjdź tu jeszcze raz, a otrzymasz to, czego żądasz.

Kiedy uczyniwszy to wszystko kura przyszła znowu, dziki kot rozpalił ognisko, dookoła którego kazał jej chodzić i śpiewać: „Szukam środka na bezpłodność”. Sam zaś szedł za nią. W pewnej chwili schwycił kurę, rzucił ją na ognisko, podsmażył, a następnie zjadł.

Nie darmo przysłowie mówi: „Głupia kura wychodzi za mąż za kota”.*

Pożar

praca Keith Mallett;
zdjęcie z: www.keithmallett.com/

Pewna kobieta przez głupotę podpaliła swój własny dom. Wszyscy ludzie zebrali się, lecz nie mogli ugasić ognia; gdy budynek spłonął i zaczęto rozchodzić się do domów, kobieta powiedziała:

– Kuzynkowie, nie mówcie mojemu mężowi, że spalił się nasz dom!

– Nie kłopocz się nami – odparli. – Wystarczy, że twój mąż odnajdzie swój dom, aby wejść do niego!*

Kruk

autor: Ayat Taieb, motyw afrykanski;
zdjęcie z: es.pinterest.com

Kruk, udzielając rad swojemu dziecku, rzekł mu:

– Moje dziecko, człowiek o czarnej głowie i białych zębach jest zły. Jeżeli wyjdzie i schyli się – to po to, aby podnieść kamień i cisnąć w ciebie. Uciekaj wcześniej!

A dziecię odparło:

– O, matko, człowiek jest podstępny. Powiedz mi raczej: „Uciekaj, gdy tylko zobaczysz człowieka, bo kto wie, czy nie ma on kamienia za pasem”.

Tak się opowiada.*

*Wszystkie przysłowia, zagadki i bajki pochodzą z książki podanej w przypisach.

---

[1] Parafrazy przysłów zawartych w książce Z Czarnego Lądu. Przysłowia, opowieści, zagadki abisyńskie, murzyńskie, pigmejsko-khoisańskie, Joanna Mantel-Niećko, Nina Pilszczikowa, Roman Stopa, Wiedza Powszechna, Warszawa 1958.

[2] Joanna Mantel-Niećko [w:] Z Czarnego Lądu…, s. 12.

[3] Odpowiedzi kolejno: uszy, jajko, miotła, grzmot, palce i paznokcie, senność, liście (zielone i suche), plotka.