Moja Skandynawia

Lubię także malarstwo skandynawskie;
Tu: Anna Ancher (1859-1935), malarka duńska
i jej autoportret;
zdjęcie z: en.wikipedia.org/wiki/Anna_Ancher

Choć za ulubionego bohatera „Muminków” uważam Włóczykija, nie mam natury globtroterki, nie realizuję więc – z nielicznymi wyjątkami – podróżniczych marzeń. Moje wędrówki mają charakter literacki; wystarczy impuls, jedna niezwykła książka, abym na lata straciła głowę dla egzotycznej z mojego punktu widzenia kultury oraz dla związanych z nią miejsc. Tak było ze Skandynawią. Odkąd ponad dwadzieścia lat temu przeczytałam „Kolosa” Finna Alnaesa (pamiętam doskonale owe wakacje tuż po maturze i wypożyczony z biblioteki wysłużony egzemplarz powieści), literatura skandynawska na stałe zagościła wśród moich ukochanych książek.

Wiem, dziś to nic oryginalnego. Wszyscy czytają skandynawskie kryminały albo tasiemcowate, stylizowane na sagi romanse. Wszyscy też twierdzą, że nie ma nic lepszego, że znają się na literaturze Północy i że ją cenią. Wolne żarty. Kiedy tego lata usiłowałam przebrnąć przez jeden z najnowszych skandynawskich bestsellerów, kryminał okrzyknięty na forach internetowych arcydziełem, pomyślałam z rozczarowaniem, że nie czuję w nim Skandynawii. Bo tę moją znam z zupełnie innych tekstów.

Anna Ancher, "Young Girl in front of Mirror", 1899;
zdjęcie z: http://commons.wikimedia.org

"Kolos", reż. Witold Leszczyński, 1991 r.;
zdjęcie z: www.filmweb.pl

Zaczęło się więc od „Kolosa”, lecz zanim przeczytałam opowieść o losach Brage Bragessona i zanim uwiodły mnie fiordy Norwegii, przypadkiem w Teatrze Polskiego Radia posłuchałam fragmentu słuchowiska w reż. A. Zakrzewskiego – był to ku mojej rozpaczy ostatni kwadrans ostatniego odcinka właśnie „Kolosa”. To wystarczyło, żebym już następnego dnia kosztem ogromnego wysiłku zdobyła książkę. Była niczym objawienie.

Potem czytałam już wszystko, co wpadło mi w ręce i pachniało Skandynawią: powieści Knuta Hamsuna, Sigrid Undset, Karen Blixen, Hermana Banga, Johannesa Vilhelma Jensena (jego „Upadek króla” to świetna powieść historyczna). Szperałam w mitach skandynawskich oraz w źródłach historycznych, aż kwestia unii personalnej między Danią, Szwecją i Norwegią była mi bliższa niż zawiłości historii Polski. Działałam planowo, bo według klucza – „Słownika literatury skandynawskiej”. Skłonność do ślęczenia nad mapami miejsc, o których czytam (albo piszę), wypracowałam właśnie w owym czasie.

Mój ulubiony film prosto ze Skandynawii:
"Przełamując fale", reż. Lars von Trier, 1998 r.;
zdjęcie z: www.filmweb.pl/person/Lars.Von.Trier

Dlaczego literatura skandynawska? Bo ukazuje namiętności człowieka żyjącego w bliskim kontakcie ze światem przyrody. Mam wrażenie, że im dalej na Północ, tym są silniejsze; może właśnie w Norwegii, skalistej, o surowym klimacie, ludzie bardziej niż w innych częściach świata odczuwają bezradność w obliczu potężniejszej od nich natury, choć nieustannie podejmują próby, by ją pokonać. Wiele zawdzięczam literaturze skandynawskiej, lecz dopiero niedawno uświadomiłam sobie, że to, jak i o czym piszę, jest między innymi konsekwencją tej pierwszej literackiej fascynacji.

Zabawne, że znakiem owego bzika na punkcie Skandynawii była moja praca magisterska. Do dziś nie rozumiem, jak udało mi się przekonać promotora do pracy na temat literatury skandynawskiej, bo twierdził początkowo, że pomyliłam kierunek i uczelnię. A jednak postawiłam na swoim – na Wydziale Polonistyki w Warszawie. Byłam jedyną osobą z grupy, która miała z pisania frajdę.