W królestwie pszczół

Dziadek i niewielka część pasieki

Moje dzieciństwo miało zapach miodu. Przed rodzinnym domem, tuż przy wiejskiej drodze, pod ogromnym orzechem włoskim, w otoczeniu winorośli i jaśminu, stała pasieka. Jej druga część znajdowała się w ogrodzie, pod czereśnią, obok krzaków czarnych porzeczek i malin. Żółte i niebieskie ule były drewnianymi domkami o spadzistych, otwieranych ku górze daszkach i umieszczonych w dolnej części przedniej ściany poziomych wejściach. Należały do mojego Dziadka.

zdejmowanie wyrojonych pszczół;
zdjęcie z: www.pinterest.com

Z pszczołami wiążę mnóstwo wspomnień. Wiosną z ich powodu powroty ze szkoły były prawdziwym utrapieniem, bo latały wszędzie. Na drodze i przy furtce w ogrodzeniu. Na podwórzu wśród gałęzi bzu, tawuły i lip. Trzeba było skradać się niepostrzeżenie i cicho, choć powietrze wibrowało monotonnym brzęczeniem. Dlatego najczęściej rzucałam się biegiem albo szłam okrężną drogą, zwłaszcza w majowe i czerwcowe południa, kiedy miały zwyczaj się roić. Pamiętam też zapach wosku i dymu z dmuchawy, którą okadzało się pszczoły, aby je uspokoić przed wybieraniem miodu. W blaszanym pojemniku żarzyło się próchno z suchymi liśćmi.

Henry Bacon, Córka pszczelarza, 1881;
obraz z: http://www.artnet.com/

Gdy wspominam Dziadka, widzę go w kapeluszu z siatką zasłaniającą twarz i w szaroniebieskim fartuchu, bo nie zakładał specjalnego kombinezonu ani rękawiczek. Pszczoły spacerowały po jego nagich dłoniach, lecz żądliły niezwykle rzadko. Kiedy pytałam dlaczego, mówił, że go znają i nie widzą w nim zagrożenia. Że rozpoznają jego zapach, bo je karmi, troszczy się o nie jak o ludzi, bez niego nie przetrwałyby zimy. Oraz że się ich nie boi. Tymczasem ja bałam się bardzo.

stroje pszczelarskie;
XIX wiek;
obraz z: www.pinterest.com

Utkwił mi w pamięci smak wczesnego miodu. Dziadek wybierał dorodne plastry, lepkie i pełne słodyczy, i trzeba było je wysysać, co z łakomstwa robiliśmy już na podwórzu, w cieniu lip, nie zważając na znajdującą się tuż-tuż pasiekę. To był coroczny rytuał; odkąd zabrakło Dziadka, zgubiłam gdzieś smak tamtego miodu i choć go szukam, raczej nie znajdę. Pamiętam też rozmowy o zagrożeniu warrozą[1], która już wówczas pustoszyła polskie pasieki. O zimach stulecia i tak deszczowych lipcach, że pszczoły umierały w ulach albo nie wracały z łąk. O tym, że ani ja, ani nikt z rodziny nie wiąże przyszłości z pasieką, więc kto miałby ją przejąć…

z cyklu: Dawne rzemiosło. Jak powstaje miód.

okładka książki "Historia pszczół";
zdjęcie z: www.wydawnictwoliterackie.pl

Wspomnienia te wróciły nieprzypadkowo, bo podczas lektury powieści „Historia pszczół” Mai Lunde[2]. Każdy jej wątek był mi bliski. Opowieść o Tao, Kuanie i ich trzyletnim synku Wei-Wenie oraz o świecie bez pszczół, które wyginęły, więc ich obowiązki przejęli ludzie. Losy Williama Savage’a, dziewiętnastowiecznego przyrodnika i drobnego kupca cierpiącego na melancholię z powodu fiaska naukowych planów. William dostrzegł w pszczołach szansę na zrealizowanie marzeń o naukowym sukcesie, wiekopomnym dokonaniu, lecz poniósł klęskę. Historia George’a, Amerykanina żyjącego w 2007 roku, zapalonego pszczelarza, któremu pasieka narzuca rytm życia. Trwa przy niej niczym żołnierz na posterunku nawet wtedy, gdy musi ją zakładać po raz drugi i trzeci.

pszczoła - hieroglif egipski;
obraz z: www.pinterest.com

Pszczoły są w książce Mai Lunde metaforą świata ludzi. Edmund Savage, dandys, pijak i utracjusz, to klasyczny truteń. Przewodząca Komitetowi Li Xiara sprawuje władzę niczym królowa pszczół, natomiast Charlotte, Georg i William mają naturę robotnic. Bez trudu też odczytujemy odniesienia do przypisywanych pszczołom od zawsze metaforycznych i symbolicznych znaczeń. Owady te już zdaniem starożytnych stanowiły wzór idealnej organizacji pracy, ale też emblemat śmierci[3], zmartwychwstania, nieśmiertelności, symbol słoneczny i atrybut bogiń związanych z Księżycem. Przytoczona w powieści historia Kupidyna pokąsanego przez pszczoły to, jak twierdzi Władysław Kopaliński, treść bajki dydaktycznej Teokryta, natomiast historia Wei-Wena nasuwa skojarzenie z mitem o Demeter i Korze, bo Tao, matka chłopca, gotowa jest poruszyć niebo i ziemię, by go odszukać. Udaje się do wyludnionego Pekinu i na tereny niekontrolowane, które są niczym Hades i Tartar.

O „Historii pszczół” trudno zapomnieć. Powieść podsuwa tyle możliwości odczytań, kryje tak wiele aluzji, że nie wiem, jak ją sklasyfikować. Spodziewałam się typowego współczesnego bestsellera, którego narodziny są huczne, lecz żywot krótki, a dostałam naprawdę świetną książkę nie tylko o tym, że bez pszczół nie ma w naszym świecie życia – jak zwykł mawiać mój Dziadek.

---

[1] warroza – najgroźniejsza choroba pszczół; zakażenie pasożytami, drobnymi pajęczakami;

[2] Maja Lunde, Historia pszczół, Kraków 2016.

[3] Sformułowanie Władysława Kopalińskiego; potwierdzenie tego znajdujemy na przykład w  wierszu Bolesława Leśmiana „Pszczoły”;